CUMHURİYETİN İLANI - Şevket Süreyya Aydemir

"Türk milletinin tabiat ve şiarına en uygun olan yönetim, Cumhuriyet yönetimidir."

Gazi Mustafa Kemal


Cumhuriyet bayramı yaklaşırken, ilânını bir de Şevket Süreyya Aydemir'in kitabından okumalı. İşte aşağıdaki bölümler TEK ADAM'dan (3. cilt 1922-1938)

O gece Çankaya'da İsmet Paşa ile Milli Müdafaa Vekili Kazım, eski kolordu kumandanlarından Sinop mebusu Kemalettin, Sami ve Milli Mücadele Kocaeli Grubu kumandanı Halit Paşalar bulunuyordu. Gazi, Rize mebusu Ekrem ve Afyon mebusu Ruşen Eşref Beyleri de yemeğe alıkoydu. İşte bu yemektedir ki arkadaşlarına:

"Yarın cumhuriyeti ilan edeceğiz" dedi. (sf. 152)

-------

29 ekim günü grup öğleden önce saat 10.00'da toplandı. Gene kabine meselesine girildi. Bu arada Recep Bey (Peker) kabinenin intihap tarzının değiştirilmesi üzerinde durdu. Fikirler gene çatıştı. O zaman Kemalettin Sami Paşa, takririni sundu ve Gazi'nin Meclise daveti kararlaştı. Gazi, Meclise geldi. Artık hazır ve kararlıdır. Şartlar olgunlaşmaşı ve beklenen an, gelmiştir. Gruba beyanatı kısadır:

"Efendiler! Vekiller heyetinin intihabında, fikirlerde de karışıklık hasıl olduğu anlaşılmıştır. Bana bir saat kadar müsaade buyurun. Bulacağım hal şeklini arzederim." (sf. 152)

-------

Teklifi kabul olunur. Bu bir saat içinde onun Meclisteki odasına, lüzumlu zatlar çağrılır. Onlara sır açıklanır. Öğleden sonra grup gene toplanır. Reislik mevkiinde Fethi Bey (Okyar) vardır. İlk söz Gazi'ye verilir. Beyanatının şu cümleleri konuyu özetler:

"Muhterem arkadaşlar! Halletmekte müşkülata uğradığınız meselenin sebep ve illeti bütün arkadaşlarca anlaşılmış olduğu kanaatindeyim. Kusur, takip etmekte olduğumuz usul ve şekildir. Heyeti umumiyenizin hep birden vekiller heyetini seçmeye mecbur olmanızda görülen müşkülatın halli zamanı gelmiştir.


Yüksek heyetiniz bu müşkülün halline beni memur ettiniz. Ben de bundan ilham olarak, düşündüğüm şekli tespit ettim. Onu teklif edeceğim. Teklifim kabule mazhar olursa, kuvvetli mütesanit (birbirine kaynamış) bir hükümet teşkili kabil olacaktır. Devletimizin şekil ve mahiyetini tespit eden ve hepimiz için bir gaye olan Teşkilatı Esasiye Kanunumuzun bazı noktalarını tavzih (açıklığa kavuşturmak) lazımdır. Teklifim şudur."




O zaman tasarısını, Meclis katiplerinden birine verir. Tasarı okunur. Gazi'nin teklifi, cumhuriyeti getirmekteydi... (sf. 153)





Alıntı: TEK ADAM, 3. CİLT 1922-1938, Şevket Süreyya Aydemir, Remzi Kitabevi, 1985, 9. Baskı