Ordu ile temas (Nutuk/ 15)

Topçular/ Namık İsmail

Şimdi, Efendiler, ilk iş olmak üzere bütün ordu ile temasa gelmek lâzımdı.

Erzurum’da On Beşinci Kolordu Kumandanı’na 21 Mayıs 335’te yazdığım bir şifrede “ahvâl-i umumiyemizin almakta olduğu şekl-i vahîmden pek müteessir ve müteellim olduğumu; millet ve memlekete medyûn olduğumuz en son vazife-i vicdaniyeyi yakından, müşterek mesâi ile, en iyi ifa etmek mümkün olacağı kanaatiyle bu son memuriyeti kabul ettiğimi; bir an evvel Erzurum’a gitmek arzusunda bulunduğumu ve fakat Samsun ve havalisinin vaziyeti, asayişsizlik yüzünden fena bir akıbete dûçâr olmak mahiyetinde bulunduğundan buralarda birkaç gün kalmak zarureti olduğunu bildirdikten sonra, beni şimdiden tenvîre medâr olacak hususât varsa iş’ârını” ricâ ettim (Vesika: 10).

Fi’l-hakika Samsun ve havalisinde Rum çetelerinin İslâm ahâliye tecâvüzü ve zaten vasıtasız bırakılmış olan hükümet-i mahalliyenin ecnebi müdâhalâtı yüzünden hiçbir tedbir alamaması, vaziyeti müşkil kılmıştı.

Tanıdığımız ve kendisinden büyük enerji ümit ettiğimiz bir zatın Samsun’a mutasarrıf tayinini temîn için teşebbüs almakla beraber, Üçüncü Kolordu Kumandanı’nı muvakkaten Canik mutasarrıfı tayin ettim. Mümkün olan tedâbîr-i mahalliye alınmaya ve bilhassa ahâlinin vaziyet-i hakikiye hakkında tenvîrine ve orada bulunan ecnebi müfreze ve zâbitlerinden ictinâb ve ihtiraza mahal olmadığını izaha ehemmiyet verildi ve hemen o havalide millî teşkilâta tevessül olundu.

23 Mayıs 335’te Ankara’da bulunan Yirminci Kolordu Kumandanı’na, “Samsun’a geldiğimi ve kendisiyle daha sıkı temasta bulunmak istediğimi ve İzmir havalisine dair daha kolaylıkla alabileceği ma’lumâttan haberdâr olmak istediğimi bildirdim.”

Bu kolordunun vaziyeti ile daha İstanbul’da iken alâkadar olmuştum. Cenuptan Ankara havalisine şimendiferle nakli mevzu-i bahis idi. Bu nakliyata mümânaat edilmekte olduğunu anlamış olduğumdan İstanbul’dan hareketim günlerinde Erkân-ı Harbiye-i Umumiye Reisi olan Cevat Paşa’dan, kolordunun şimendiferle nakli teehhür ederse karadan yürüyerek Ankara’ya sevkini ricâ etmiştim. Bundan dolayı bahsettiğim şifre telgrafnâmemde “Yirminci Kolordu aksâmının kâmilen Ankara’ya gelmeğe muvaffak olup olmayacağını sordum. Canik livası hakkında ma’lumât verdikten sonra bir iki güne kadar Samsun’dan karargâhımla, bir müddet için Havza’ya gideceğimi ve her halde Samsun’dan hareketimden evvel beni tenvîr edecek ma’lumâta intizâr eylediğimi yazdım.”

Yirminci Kolordu Kumandanı’ndan, üç gün sonra 26 Mayıs 35’te aldığım cevapta “İzmir’den muntazam ma’lumât alamadıklarını, Manisa’nın da işgal edildiğini telgraf memurlarının haber verdiğini, kolordunun Ereğli’de bulunan aksâmının kâmilen şimendiferle nakline muvaffak olamadıklarından karadan yürüyüşe başladıklarını, fakat mesafenin uzaklığı sebebiyle Ankara’ya ne vakit muvâsalat edeceğinin ma’lûm bulunmadığını bildiriyordu.”

Kolordu kumandanı aynı telgrafnâmesinde “Afyonkarahisar ı’nda bulunan 23. Fırka’nın mevcudunun pek az olduğundan ve orada ellerine geçen efrâdı bu fırkaya göndermekte olduklarından bahsettikten sonra, Kastamonu ve Kayseri havalisinde bazı muhill-i asayiş vakayi hakkında haberler gelmeğe başladığını zikrediyor ve peyderpey ma’lumât vereceğini yazıyordu” (Vesika: 11).

27 Mayıs 1335 tarihinde Havza’dan, Yirminci Kolordu Kumandanı’ndan ve aynı zamanda bu kolordunun mensup olduğu Konya’daki Ordu Müfettişliği’nden “Afyonkarahisarı’ndaki fırkanın takviyesi için hangi menâbiden istifade edilmekte olduğunu ve tezyîd-i kuvvetine imkân-ı maddî bulunup bulunamayacağını ve bugünkü ahvâl ve vaziyetimize nazaran, bu fırkaya nasıl bir vazifenin tevcîhi düşünüldüğünü sordum” (Vesika: 12, 13).

Kolordu kumandanı 28 Mayıs 335’te sorduğum hususâta dair ma’lumât veriyor ve Yirmiüçüncü Fırka “düşmanın bir işgali vaziyeti karşısında mevkiini terk etmeyecek ve dûçâr-ı tecâvüz olursa, ahâli-i mahalliyeden alacakları takviye ile mevkiini müdafaa edecektir” diyordu (Vesika: 14).

Ordu müfettişi de 30 Mayıs 335’te verdiği cevapta “Yirmiüçüncü Fırka’nın Karahisar’daki asayişi muhafaza ile beraber her türlü işgal hadisesine her türlü vesâitle mukavemet edecektir” diyordu. Bu vesâitin hazırlanmakta olduğunu ve Konya’da orduya zahîr olabilecek bir kuvvet ihzârına çalışıldığını, ancak bir isim ve unvana mâlik olmadığını bildiriyordu.

Ben, müfettişliğe yazdığım telgrafta, Konya’da bir vatan ordusu teşkil edilmekte olduğuna dair bazı havadisler şâyidir, bunun mahiyet ve teşkilâtı nedir, demiştim. Böyle bir sual tevcîhinden maksadım biraz da medâr-ı teşvik ve tenbîh olmak idi. Müfettişliğin son ma’lumâtı bunun üzerinedir (Vesika: 15).

Kolordu kumandanı bu istîzâhıma “Konya’da vatan ordusunun teşkilinden haberdâr değilim” demişti.

Yirminci Kolordu ve Konya’daki Ordu Müfettişliği ile temasım neticesinde edindiğim ma’lumâttan teyakkuz ve intıbâhı mûcib noktaları 1 Haziran 335’te Erzurum’da On Beşinci Kolordu ve Samsun’da Üçüncü Kolordu ve Diyarbekir’da On Üçüncü Kolordu kumandanlarına bildirdim (Vesika: 16).

Trakya’da bulunan kuvvet ve kumanda vaziyetini bilmiyordum. O mıntıka ile de irtibat tesisi lâzım idi. Bu maksatla, İstanbul’da, Erkân-ı Harbiye-i Umumiye Reisi Cevat Paşa’dan 16 Haziran 35’te zâtî şifre ile –Cevat Paşa ile müfârekatim günü mahrem ve şahsî bir şifre kararlaştırmış idik– Edirne’de kolordu kumandanının kim olduğunu ve Cafer Tayyar Bey’in nerede bulunduğunu sordum (Vesika: 17). Cevat Paşa 17 Haziran’da cevap verdi. “Cafer Tayyar Bey’in Birinci Kolordu Kumandanı olarak Edirne’de bulunduğunu” öğrendim (Vesika: 18).

Amasya’dan 18 Haziran 335 tarihinde, Edirne’de, Birinci Kolordu Kumandanı Cafer Tayyar Bey’e şifre ile verdiğim direktifte esaslı olarak şu hususâtı kaydettim. “İstiklâl-i millimizi boğan ve inkısâm-ı vatan tehlikelerini ihzâr eden Düvel-i İtilâfiyenin icrââtı ve hükümet-i merkeziyenin esir ve âciz vaziyeti malûmunuzdur.”

“Milletin mukadderâtını bu mahiyette bir hükümete teslim etmek, inkıraza münkad olmaktır.”

“Trakya ve Anadolu teşkilât-ı milliyesini tevhîd ve seda-yı milliyi gür sesle cihana duyuracak emin bir mahal olan Sivas’ta müşterek ve kuvvetli bir heyet teşkili mukarrerdir.”

“Trakya-Paşaeli Cemiyeti, hâiz-i salâhiyet olmamak üzere İstanbul’da bir heyet bulundurabilir.”

“Ben İstanbul’da iken Trakya Cemiyeti azasından bazılarıyla teati-i efkâr etmiş idim. Şimdi zamanı geldi. İcap edenlerle mahremâne görüşerek derhal teşkilât yapınız ve benim yanıma da murahhas olarak kıymettar bir iki zat gönderiniz. Onlar gelinceye kadar Edirne vilâyetinin hukukunun müdafii olmak üzere beni tevkîl ettiklerine dair imzaları tahtında bir vesikayı imzanızla şifreli telgrafla bildiriniz.”

“Gaye-i istiklâlin istihsaline kadar, tamamıyla milletle birlikte, fedakârâne çalışacağıma mukaddesâtım namına yemin ettim. Artık benim için Anadolu’dan hiçbir yere gitmemek kat’îdir.”

Trakya kuvve-i maneviyesini takviye maksadıyla bu talimata şu ma’lumâtı da derc ettim: Anadolu ahâlisi baştan aşağı yekvücûd bir hale getirildi. Kararlar, bilâ-istisna tekmil kumanda heyetleri ve arkadaşlarımızla müşterek ittihâz ediliyor. Vali ve mutasarrıfların hemen kâffesi bizimle beraberdir. Anadolu’daki teşkilât-ı milliye kaza ve nahiyelere kadar tevessü etti. İngiliz himayesi altında bir müstakil Kürdistan teşkili hakkındaki propaganda ve tarafdârânı bertaraf edildi, Kürtler Türklerle birleşti (Vesika: 19).

Vesika: 10

Şifre                                                         21 Mayıs 35 Zâtidir

Erzurum’da On Beşinci Kolordu Kumandanı Paşa Hazretlerine

Ahvâl-i umumiyemizin almakta olduğu şekl-i vahimden pek müteellim ve müteessirim. Millet ve memlekete medyûn olduğumuz en son vazife-i vicdaniyeyi yakından mesâi-i müştereke ile en iyi ifa etmek mümkün olacağı kanaatiyle bu son memuriyeti kabul ettim. Bir an evvel zât-ı âlinize mülâki olmak arzusundayım. Ancak Samsun ve havalisinin vaziyeti asayişsizlik yüzünden fena bir akıbete dûçâr olmak mahiyetindedir. Bu sebeple burada birkaç gün kalmak zarureti vardır. Bendenizi şimdiden tenvîre medâr olacak hususât var ise iş’ârını ricâ eder ve gözlerinizden öperim kardeşim.

Mustafa Kemal

Vesika: 11

Şube 1                                                   Ankara’dan, 26.5.35 1327 Gayet aceledir

Havza’da Dokuzuncu Ordu Kıtaatı Müfettişliği’ne

C: 23.5.35 tarih ve 105/3 numaralı şifreyedir.

Birçok ihtimama rağmen İzmir’den muntazam ma’lumât alamıyoruz. Oradaki kumandanlıkla henüz irtibat tesis edilemedi. 25 Mayıs’ta Manisa’nın da işgal edildiği ve muhaberenin münkatı’ olduğu telgraf memurlarından haber alındı. Maamafih Manisa istikametinde bir irtibat zâbiti gönderdik. Henüz ma’lumât gelmedi. Kolordu’nun Ereğli’de bulunan aksâmının şimendiferle nakline kâmilen muvaffak olamadık. Karadan yürüyüşe başladılar. Mesafenin uzaklığı hasebiyle ne vakit muvâsalat edecekleri ma’lûm değildir. Burada elimize geçen efrâdı Afyonkarahisarı’nda Yirmi Üçüncü Fırka’ya gönderiyoruz. Çünkü bu fırkanın mevcudu pek azdır... Ve Kastamonu vilâyetleriyle Kayseri Mutasarrıflığı’ndan bazı muhill-i asayiş vakayi hakkında ma’lumât verilmeğe başlanmıştır. Henüz mahiyetleri tahkik edilmektedir. Emr-i devletleri vechile peyderpey arz-ı ma’lumât edeceğim.

26.5.35 tarih ve 1 Şube 1327 numaralı olup saat 6.35 sonrada Ankara telgrafhanesine verilmiştir.

K. O. 20 Kumandanı
Mirliva
Ali Fuat

Vesika: 12

İstihbarat                                                 Havza, 27.5.35 Şifre

Ankara Yirminci Kolordu Kumandanı Fuat Paşa Hazretlerine

C: 26.5.35 şifre.

Afyonkarahisarı’ndaki Yirmi Üçüncü Fırka mevcud-ı hazırı nedir? Bunu takviye için hangi menâbiden istifade edilmektedir? Bugünkü vaziyet-i umumiyemize nazaran mezkûr fırkaya nasıl bir vazifenin tevcîhini tasavvur buyuruyorsunuz? Konya’da fi’l-hakika işitildiği gibi bir vatan ordusu müteşekkil midir? Vali ile tanıştınız mı? Gözlerinizden öperim.

Mustafa Kemal

Vesika: 13

İstihbarat                                              Havza’dan, 27.5.35 Şifre

Konya’da Yıldırım Kıtaatı Müfettişliği’ne

Düvel-i İtilâfiye kuvvetlerinin Manisa’yı işgal ettikleri haber alınmıştır. Bu bâbdaki ma’lumât-ı devletlerini ricâ ederim.

Afyonkarahisarı’nda bulunan fırkanın tezyîd-i kuvvetine imkân-ı maddî bulunabilecek midir? Bu fırkaya bugünkü ahvâl karşısında nasıl bir vazife tevcîhi ihtimali olduğu; Konya’da bir vatan ordusu teşkil edilmekte olduğuna dair bazı havadisler şâyi olduğundan bunun mahiyet ve teşkilât-ı esasiyesi hakkında tenvîr buyurulmaklığımı hassaten ricâ ederim.

Dokuzuncu Ordu Kıtaatı Müfettişi
Mustafa Kemal

Vesika: 14

Ankara, 28.5.335

Ankara’dan: Dokuzuncu Ordu Kıtaatı Müfettişliği’ne mevrûd 574 numaralı şifredir.

C: 27.7.35 şifreye:

Yirmi Üçüncü Fırka’nın efrâd mevcudu ancak dokuz yüze iblâğ edilebildi. Ankara kalemi tahsis edilmiştir. Mahallinden de ihzârı için teşebbüsâtta bulundum. Henüz bir cevap alamadım. Yirmi Üçüncü Fırka Tarsus’ta malûm-ı âlileri olan fırkadır. Yeni emrime girmiştir. Kabiliyetli bir hale girmesine çalışılmaktadır. Burdur ve Isparta ve Kasaba’da bir taburu vardır. Mütebaki kuvveti Afyonkarahisarı’ndadır. Bir işgal vaziyeti karşısında ordugâhlarında kuvvet çoğalıncaya kadar mevkilerini terk etmeyecek ve dûçâr-ı tecavüz olursa ahali-i mahalliyeden alacakları takviye ile mevkilerini müdafaa edeceklerdir. Konya’da vatan ordusunun teşkilinden haberdâr değilim. Vali ile tanışmaya çalışıyorum. Maa’t-teessüf Yunan askeri Manisa’yı da işgal etmiş. Ahali işgali red için bir miting yapmış. Arz-ı ihtiram eylerim.

K. O. 20 Kumandanı
Mirliva
Ali Fuat

Vesika: 15

Zât-ı devletlerine mahsustur.                                Konya, 30.5.35 259

Havza’da Dokuzuncu Ordu Kıtaatı Müfettişliği’ne

C: 27 ve 29 Mayıs 35 tarihli şifreye:

1. Yunan ordusu Manisa ve Aydın civarlarını işgal etmiş ve Afyonkarahisarı’ndaki fırkanın civardan takviye-i kuvvetine çalışılıyor. Rum olan mutasarrıfının tebdili müyesser oldu. Fırka oradaki asayişi muhafaza ile beraber her türlü işgal hadisesine her türlü vesâitle mukavemet edecektir. Bu vesâit hazırlanıyor. Konya’da orduya zahîr olabilecek bir kuvvet ihzârına çalışıyoruz. Ancak maddî bir isim ve unvana mâlik değildir.
2. İzmir Müdafaa-i Milliye ve Redd-i İlhak Cemiyeti Denizli’de bulunmaktadır efendim.

Yıldırım Kıtaatı Müfettişi
Cemal

Vesika: 16

Zata mahsustur.                                               Havza, 1.6.35 Şifre Adet 38 hususî

Erzurum’da On Beşinci Kolordu Kumandanlığı’na
Samsun’da Oç Üçüncü Kolordu Kumandanlığı’na
Diyarbekir’de On Üçüncü Kolordu Kumandanlığı’na

1. Yunan ordusu Manisa ve Aydın civarlarını da işgal eylemiştir.
2. Afyonkarahisarı’ndaki Fransız müfrezesinden bir Müslüman çavuş Karahisar ve civarının İtalyanlar tarafından işgal edileceğini, bunu müteakib Fransız müfrezesinin oradan çekileceğini söylemiş. Karahisar’dan on saat mesafede bulunan bir şimendifer köprüsünün Fransız askeri tarafından muhafaza olunduğu, Karahisar içinde ve ordugâhta bulunan cephaneliklerimizin ecnebi askerlerinin daimî surette taht-ı tarassudunda bulunduğu Yirmi Üçüncü Fırka’nın raporuna atfen Yirminci Kolordu Kumandanlığı’ndan bildirilmiştir.
3. Afyonkarahisarı’ndaki fırkamızın takviyesine çalışıldığı, her türlü işgal hadisesine mukavemete hazırlandığı ve Konya’da orduya zahîr olabilecek millî bir kuvvet ihzârına uğraşıldığı, İzmir Müdafaa-i Milliye ve Redd-i İlhak Cemiyeti merkezinin Denizli’de bulunduğu Yıldırım Kıtaatı Müfettişliği’nden bildirilmiştir. Arz-ı ma’lumât eylerim.

Dokuzuncu Ordu Kıtaatı Müfettişi
Fahrî Yaver-i Hazret-i Şehriyarî
Mirliva
Mustafa Kemal

Vesika: 17

Müstaceldir.                                                          16.6.35 Şifre zâtî

Erkân-ı Harbiye-i Umumiye Reisi Cevat Paşa Hazretlerine

Hâlen Edirne’de kolordu kumandanının kim olduğunu ve Cafer Tayyar Bey’in elyevm nerede bulunduğunu lütfen iş’âr buyurmanızı ricâ ederim.

Mustafa Kemal

Vesika: 18

597                                                                  17.6.35

Üçüncü Ordu Müfettişliği’ne

C: 16.6.35’tir.

Cafer Tayyar Bey Birinci Kolordu Kumandanı olarak Edirne’dedir efendim.

Erkân-ı Harbiye-i Umumiye Reisi
Cevat

Vesika: 19

Acele şifredir.                                          Amasya’dan, 18.6.35

Edirne’de Birinci Kolordu Kumandanı Cafer Tayyar Beyefendi’ye

İstiklâl-i millîmizi boğan ve inkısâm-ı vatan tehlikelerini ihzâr eden Düvel-i İtilâfiye’nin icrââtı ve hükümet-i merkeziyenin esir ve âciz vaziyeti malûmunuzdur. Milletin mukadderâtını bu mahiyette bir hükümete teslim etmek maazallah inkıraza münkad olmak demektir. Tekmil Anadolu ahalisi istiklâl-i millîyi tahlîs için baştan aşağı yekvücûd bir hale getirilmiş ve bilâ-istisna tekmil kumanda heyetleri ve arkadaşlarımız yüksek bir fedakârî ile müştereken ittihâz-ı karar eylemiştir. Vali ve mutasarrıfların hemen kâffesi de bu halka etrafına alınmıştır. Bu âli hedef için Müdafaa-i Hukuk-ı Milliye ve Redd-i İlhak Cemiyeti’nin unvan-ı şâmili kabul edilmiştir.

Anadolu’daki teşkilât kaza ve nahiyelere kadar tevessü ediyor. İngiliz himayesinde bir müstakil Kürdistan teşkili hakkındaki İngiliz propagandası ve bunun taraftâranı da bertaraf edildi. Kürtler de Türklerle birleşti.

Trakya Cemiyeti ve Edirne Vilâyeti Müdafaa-i Hukuk-ı Milliye Cemiyeti ile de elele vermek ve umum Anadolu ve Trakya Müdafaa-i Hukuk-ı Milliye ve Redd-i İlhak Cemiyetlerini tevhîd etmek ve Anadolu ve Rumeli umum vilâyâtının murahhaslarından mürekkeb kuvvetli bir heyet-i merkeziye teşkil etmek takarrür etti. Bu heyetin İstanbul’un murakabesinden ve ecnebi devletlerinin nüfûz ve tesirinden tamamıyla âzâde kalacak ve sadâ-yı millîyi gür bir sesle cihana duyuracak vechile Anadolu’nun merkezinde ve en münasip olarak Sivas’ta in’ikadı münasip görülmüştür. Lüzumuna göre İstanbul’da hâiz-i salâ hiyet olmamak üzere bir heyet-i mümessile bulundurulabilir. Ben İstanbul’da iken Trakya Cemiyeti azasıyla teâti-i efkâr etmiş idim. Şimdi zamanı geldi, icap edenlerle mahremâne görüşerek derhal teşkilâtta bulunulmasını ve buraya kıymettar bir iki zatın murahhas olarak ve fakat ketm-i hüviyetle Samsun veya şimendifer tarîkiyle yola çıkarılmasını ve onlar gelinceye kadar da Edirne vilâyetinin vekil ve müdafii olmak üzere Anadolu’da beni tevkil ettiklerine dair imzaları tahtında bir vesikanın imza-yı âlinizle ve şifreli telgrafla bildirilmesini ricâ ederim.

Bu gaye-i istiklâl tahsil olununcaya kadar tamamıyla milletle birlikte fedakârâne çalışacağımı mukaddesâtım namına yemin ve bunu gördüğüm arzu-yı millî üzerine her tarafa ta’mîm ettim. Artık benim için Anadolu’dan hiçbir yere gitmemek kat’îdir. Bu karar umum arkadaşlarımızın karar ve kanaatine tamamıyla müstenidtir. Gözlerinizden öperim. Telgrafın vusûlünün de sür’at-i iş’ârına muntazırım.

Üçüncü Ordu Müfettişi

Fahrî Yaver-i Hazret-i Şehriyarî

Mirliva

Mustafa Kemal

devam →